واكنش وارونه يكي از انواع ساز و كارهاي دفاعي است كه در سطح ناخودآگاه عمل مي كند. در طي اين واكنش فرد تلاش مي‌كند اميال و غرايز غير قابل قبول خود را به شكلي وارونه ابراز نمايد. در همين راستا اگر احساس نفرت شديدي را در درون خود تجربه كند، آن را در قالب دوستي اغراق آميز نشان مي‌دهد. به اين ترتيب واكنش وارونه به او كمك مي كند تا از شر تنش‌هاي منفي ناشي از اميال خود رهايي يابد. ما در ادامه اين مقاله به توضيحات بيشتري در مورد اين مكانيسم دفاعي پرداخته ايم.

منبع: واكنش وارونه | چند مثال براي مكانيسم واكنش وارونه

مكانيسم دفاعي واكنش وارونه | آشنايي با مكانيسم هاي دفاعي

قبل از آشنايي با مفهوم واكنش وارونه ابتدا بايد به اين سوال پاسخ دهيم كه اصلا مكانيسم هاي دفاعي چه هستند و چه عملكردي در سطح روان انسان دارند؟ طبق نظريه روانكاوي فرويد مكانيسم هاي دفاعي هرگونه ساز و كار ناخودآگاهي هستند كه از روان انسان در برابر تنش هاي دروني و بيروني محافظت مي كنند.

در واقع اين مكانيسم ها اجازه نمي دهند كه فرد با اضطراب هاي ناشي از اميال، غرايز و عواطف غير قابل قبول خود مواجه شود. فرويد و روان كاوان پسا فرويدي معتقد بودند كه مكانيسم هاي دفاعي از طريق راهبردهاي مختلفي ابراز مي شوند. از همين رو تاكنون انواع مختلفي از آن ها شناسايي شده اند كه واكنش وارونه يكي از آن ها است.

مكانيسم دفاعي واكنش وارونه چيست؟

مكانيسم دفاعي واكنش وارونه يا reaction formation زماني اتفاق مي‌افتد كه فرد نوعي احساس اجبار براي بيان يا انجام آنچه خلاف خواسته هاي خود است را در درونش احساس مي‌كند. اين مكانيسم دفاعي در حقيقت براي فرار از تنبيه هاي اجتماعي پديد آمده است. در هيمن راستا هرگاه انسان ها دچار اميال و خواسته هايي مي شوند كه خلاف اخلاقيات يا هنجارهاي اجتماعي است؛ امكان دارد از مكانيسم دفاعي واكنش وارونه استفاده نمايند.

مثال هايي از كاربرد مكانيسم دفاعي واكنش وارونه در زندگي روزمره

همه ما در زندگي روزمره ممكن است اميال و خواسته هايي را تجربه كنيم كه خلاف اخلاقيات يا هنجارهاي اجتماعي باشند. در اين شرايط ممكن است به طور ناخودآگاه استفاده از مكانيسم دفاعي واكنش وارونه اتفاق بيافتد.

براي مثال تصور كنيد مادري فرزندي ناخواسته را به دنيا مي‌آورد و از اين موضوع شاكي است. با اين حال اجتماع هرگز نارضايتي يك مادر از سرپرستي كودك خود را نمي‌پذيرد و اين مسئله مي‌تواند تنش‌ها و احساسات دردناكي را براي مادر به همراه بياورد. در اين شرايط فرد ممكن است با احساس نگراني مفرط در مورد سلامتي فرزند و ابراز احساسات مفرط نسبت به او به اين تنش ها پاسخ دهد و با اين رفتار به نوعي احساس نارضايتي خود را انكار نمايد.

از جمله ديگر مثال هاي رايجي كه در اين زمينه وجود دارد مي‌تواند به هم جنس گراياني اشاره كرد كه از ابراز گرايش جنسي خود شرم يا ترس دارند. آن‌ها در اين شرايط ممكن است به طور افراطي دائما از هم جنس گرايان انتقاد كنند و به نوعي مكررا بيزاري خود را از اين موضوع نشان دهند. همچنين آن ها تلاش مي‌كنند همواره به ديگران نشان دهند كه گرايش جنسي دگر جنس خواهانه اي دارند و هرگز به هم جنس گرايي علاقه اي ندارند. همه اين واكنش هاي وارونه نوعي فرار است كه به فرد كمك مي كند از آن احساس ناخوشايند ترس يا شرم اجتناب نمايد.

نحوه تشخيص واكنش وارونه

مشخصه بارز واكنش وارونه اغراق آميز بودن يا افراطي بودن رفتارهاي فرد است. براي مثال زماني كه فرد به طور بسيار اغراق آميز از موضوعي ابراز انزجار مي‌كند احتمال اينكه اين واكنش او نوعي مكانيسم دفاعي باشد وجود دارد. با اين حال همواره در نظر داشته باشيد كه ساز و كارهاي دفاعي در سطح ناخودآگاه اتفاق مي افتند.

در نتيجه خود فرد در زمان حال از به كار بردن آن ها خبر ندارد. پس اگر در اين باره به او بازخورد بدهيد به احتمال زياد با مقاومت يا حتي عصبانيت او روبرو خواهيد شد. در نتيجه تشخيص اينكه چه چيز واكنش دفاعي است و نحوه بازخورد دهي در مورد آن را بايد به يك متخصص روانشناس واگذار نماييد.

سخن آخر

همانند هر مكانيسم دفاعي ديگر استفاده افراطي از مكانيسم دفاعي واكنش وارونه مي‌تواند آسيب زا باشد و زمينه بروز انواع مشكلات روان رنجوري را براي فرد فراهم نمايد. براي اينكه به فردي كه از اين ساز و كار دفاعي بيش از حد استفاده مي كند كمك نماييد لازم است موضعي غيرقضاوتي در برابر او اتخاذ كنيد، قدرت همدلي خود را بالا ببريد و اجازه دهيد تا او بتواند با شما در مورد اميال و خواسته هاي غير قابل قبول خود نيز صحبت كند.

البته اين كار براي همه افراد آسان نيست در نتيجه كمك گرفتن از جلسات روان درماني و مراجعه به روانشناسان آموزش ديده در اين حوزه مي تواند تاثير بيشتري در اين زمينه داشته باشد.

براي دريافت مشاوره در زمينه مكانيسم دفاعي واكنش وارونه مي‌توانيد در هر ساعت از روز براي مشاوره تلفني از طريق شماره 02191002360 و يا از طريق تلفن ثابت با شماره 9099070354 جهت ارتباط با برترين متخصصان در مركز مشاوره روانشناسي ذهن نو تماس حاصل نماييد.

سوالات متداول

آيا نفرت از يك موضوع واكنش وارونه است و تمايل فرد به آن موضوع را نشان مي دهد؟

خير، هر نوع نفرتي يا واكنش منفي به يك موضوع را نمي توان به عنوان مكانيسم دفاعي در نظر گرفت. نفرت زماني كه بسيار اغراق آميز و افراطي باشد مي تواند به عنوان يك ساز و كار دفاعي در نظر گرفته شود. با اين حال لازم است تشخيص دقيق تر اين موضوع را به يك متخصص واگذار نماييد.

سوالي داريد؟ با ما تماس بگيريد

تماس با برترين مشاوران از طريق تلفن ثابت در سراسر كشور از 8 صبح الي 12 شب حتي ايام تعطيل

سراسر كشور :9099070354

جهت مشاوره تلفني با موبايل و رزرو وقت حضوري

شماره تماس با موبايل : 02191002360

منبع: واكنش وارونه | چند مثال براي مكانيسم واكنش وارونه